Son yıllarda Türkiye’de lisans (üniversite) okuyan öğrenci sayısının artmasıyla birlikte yüksek lisans ve doktora yapanlarında sayısı da bir hayli arttı. Ancak sayıca oldukça artan tezlerin nitelikleri en dikkat çeken konuların başında geliyor. Bu sebeple tezinizin kalitesine odaklanmak en başta yapmanız gereken şey… İşte tezinizi jüri ilk toplandığında oy birliğiyle kabul edilmesini sağlayacak; daha da önemlisi akademik dünyada sizi var edecek bir tez yazımı için altın kurallar…
Tezinizin kalitesi sizin kalitenizi gösterir
Yüksek lisans (master) ve doktora (phd) öğrencilerinin birer yıllık ders döneminin ardından yüksek lisansta 1 yıl, doktora da ise 2,5/3 yıllık süre zarfında tez yazmaları beklenir. Özellikle yüksek lisansta öğrencilerin tez konularını akademik dünyaya daha hızlı adapte olabilmeleri için kolay seçmeleri istenir. Yüksek lisans teziyle hem akademik dünyaya katkı sunmanız beklenir hem de yazdığınız tez, akademik CV’nizde yer alacağı için sizin için başlangıcı ne seviyede yaptığınızı gösterir. Doktorada ise tez hayatınız boyunca sizi etiketleyecek bir unsurdur. Dolayısıyla doktora tezine akademik dünyada bir eş olarak bakılmaktadır.
Tez yazımı hakkında okumak!
Bu yazıyı okuduğunuza göre, internette ‘tez nasıl yazılır’ tarzı bir arama yapmış olmalısınız. Ancak bu arayışınızı internetteki sıradan yazıların bir adım ötesine taşıyın. Bu kapsamda Türkçe’de yazılmış ve dergilerde basılmış sayıları çok olmasa da bazı makalelere rastlayabilirsiniz.
Ayrıca özellikle sosyal bilimler alanında çalışan öğrenciler için tez yazımı öncesinde mutlaka okunması gereken bir kitap var: İtalyan tarihçi ve yazar Umberto Eco’nun “Tez Nasıl Yazılır” kitabı… Yazdıklarıyla tarih ve edebiyat alanında çok önemli yapıtlar bırakan Coelho’nun bu eseri de sosyal bilimler alanında rakipsiz çalışmalardan biri olarak kabul ediliyor.
Akademik yazım formatını inceleyin
Kaliteli bir tez yazımı için hem format düzenlemesini, hem de kaynakçanıza çok dikkat etmelisiniz. Format noktasında APA, MLA, Chicago gibi formatlardan hangisini baz almanız gerekiyorsa o formatı harfiyen uygulayın. Çünkü kullanacağınız format hem yazma hızınızı hem adaptasyonunuzu oldukça etkileyecektir. Dolayısıyla tezi yazmaya oturmadan önce formatınızın inceliklerine büyük ölçüde hakim olun.
Literatür taramasıyla başlayın!
Ancak formattan önce yapmanız gereken bir şey var. Tezinizi yazmadan önce mutlaka geçmişte bu konuda neler yazıldığını kontrol edin. Bu kapsamda Türkçe’de yazılmış kitapların yanı sıra Dergi Park ve TR Dizin’de yayınlanan dergilerden de bu konu hakkında yazılmış makalelerin taramasını yapın. Ayrıca günümüzün bilim dili olarak kabul edilen İngilizce’de bu konu hakkında yapılan İngilizce yayınları ve hatta Fransızca, Almanca ve Arapça gibi dillerde yapılan araştırmaları da anahtar kelimeler yardımıyla araştırabilirsiniz.
Literatürü sadece kendiniz için araştırmadınız. Ayrıca tezinizin ‘giriş’ kısmında da literatüre oldukça ciddi bir yer ayırmalısınız. Bu sebeple literatürü incelerken dikkatli olun ve notlarınızı buna göre alın.
Özet kısmında süslü kelimeler kullanmaktan öte mutlaka sorunuzu, yönteminizi, hipotezinizi ve sonucunuzu açıkça bildirin.
Yazmaya başladıktan sonra…
Literatür taramasının akabinde teziniz için bir taslak (Outline) oluşturmalısınız. Taslağınız da tıpkı makaleniz gibi Özet (Abstract), Giriş, Gelişme, Hipotez, Sonuç, Referans kısımlarından oluşmalı. Ayrıca makalenin özet ve sonuç kısımlarını yazarken çok dikkat gösterin; zira özet kısmı başlık kadar önemlidir. Bu önem; hem tez jürisi tarafından gösterilir hem de teziniz jüri ve Yüksek Öğretim Kurulu tarafından kabul edildikten sonra tezi inceleyecek akademik çevreler tarafından gösterilir. İyi bir özeti olmayan tez okuyucuyu kendine çekemez. Bu sebeple, özetinizi makalenin başında yazdıysanız bile teze ait her şeyi bitirdikten sonra da özet kısmını güçlü dokunuşlarla daha dikkat çekici hale getirin. Özet kısmında süslü kelimeler kullanmaktan öte mutlaka sorunuzu, yönteminizi, hipotezinizi ve sonucunuzu açıkça bildirin.
Giriş Bölümü (Introduction)
Tezin ‘Giriş’ bölümü Türkiye’de oldukça tartışma konusu olsa da, konuya giriş bağlamında bilgiler verin. Bu bölümün amacı okuyucuya neyi, nasıl savunacağınızı ilk bölümden göstermektir. Bu sebeple bu bölümde literatür hakkında bilgi vermeyi ve makalenizin genel yapısını anlatmayı ihmal etmeyin. Bir bakıma bu bölümde tezinizin tezini anlatmanız gerekir… Ayrıca en önemlisi de yaptığınız çalışmanın bu alandaki literatüre sunacağı katkıyı anlatın. Literatüre katkınız iki şekilde olabilir; ya çalışmanız bu alanda hiç yapılmamış bir çalışmadır ya da daha önce yapılmış çalışmalara eklediğiniz bir şeyler vardır. İki durum da tezinizi değerli kılacaktır.
Tezin bölümleri
Tezin alt bölümlerinde asıl olarak odaklandığınız konunun ayrıntılarını başlıklar halinde yazın. Bu başlıkları numaralandırma ya da harflendirme seçeneklerini kullanabilirsiniz. Bu durum genelde üniversitelerin tez yazım klavuzlarında ayrıntılı şekilde anlatılır. Bu kapsamda ele aldığınız konunun aşamalarını, taraflarını ve ayrıntılarını güzel bir şekilde yazın. Akademik çevreler konuyu uygun en az iki/üç başlıkla savunmanızı bekler.
Sonuç Bölümü (Conclusion)
Sonuç bölümünde tez içinde başlıklar halinde okuyucuya aktardığınız bilgilerin sonuçlarının özetlendiği kısımdır. Burada bir yargıya varmanız, detaylarını sayfalarca anlattığınız konuların sonucunu vermeniz beklenir. Ancak akademiye yeni adım atan öğrencilerin sonuç bölümünü her bölümden birer cümle alarak geçiştirmesi hatasıyla da karşılaşılır. Dolayısıyla bu bölümü yazarken özellikle önem vermeniz gerekir.
Kaynakça bölümünde mümkün olduğunca literatürde yer tutmayan kalitesiz kitaplara, whatsapp yazışmalarına, kamuya mâl olmamış özel mesajlara, wikipedia’ya atıfta bulunmayınız. Zira bunların akademik dünyada hiçbir geçerliliği yoktur.
Kaynakça Bölümü (Reference, Bibliography)
Tezinizin kaynakçası, en önemli alanlarından biridir. Bir çok çalışmanın kalitesi, bibliyografya ya da Türkçe’de kullanılan adıyla ‘kaynakça’ kısmında gösterilen çalışmaların kalitesiyle ölçülür. Yani, yüksek lisans veya doktora tezinizde o alanın en çok tanınan, o alanda en kaliteli eserlere atıf yapmanız sizin için olmazsa olmazdır. Kaynakça bölümünde mümkün olduğunca literatürde yer tutmayan kalitesiz kitaplara, whatsapp yazışmalarına, kamuya mâl olmamış özel mesajlara, wikipedia’ya atıfta bulunmayınız. Zira bunların akademik dünyada hiçbir geçerliliği yoktur. Tabii çalışmanızın kaynakça bölümünü de yayınlanacağı derginin APA, MLA, Chicago formatlarından kabul ettiği şekliyle sununuz.
Benzerlik Oranı (İntihal/ Plagiarism Oranı)
Akademik dünyada bir fikri alıntılamanın çeşitli kuralları vardır. Çalışmanızın özgün olması temel kabuldür. Literatürdeki adıyla intihal, yani bilgi hırsızlığı bir suçtur. Tezinizi yazarken, yaptığınız alıntıların kaynağına atıfta bulunmak olmazsa olmazınız olmalıdır. Copy –Paste asla yapmayın; yapacağınız bilgi aktarımlarını kendi cümlelerinizle oluşturun. Ayrıca alıntı şekline de özellikle dikkat ediniz. Çalışmanızı bitirdikten sonra ise çalışmanızın intihal oranını mutlaka çeşitli programlar vasıtasıyla ölçmeye çalışın. Çok büyük bir ihtimalle üniversiteniz siz tezinizi sunduktan sonra çalışmanızı zaten bir intihal programı üzerinden denetletecektir. Bu durumda intihal oranı belli bir puanı aşan tezler kabul edilmeyecektir. Ancak her durumda şu belirtilmelidir ki; intihal programından yeterli başarıyı sağlamış tezlerde ‘intihal yok’ denemez. Bu sebeple kendinizden emin olmanız gerekmektedir.